Əməliyyat Xərclərində Mümkün Artım Həddi

aşağıdakı düsturla hesablanır: ƏXMAH = (SX – FM – V – AX – İŞX + ADG) / ƏX Burada, ƏXMAH – əməliyyat xərclərində mümkün artım həddi, SX – satış əməliyyat xərcləri, FM – faiz məsrəfləri, V – vergilər, AX – ailə xərcləri, İŞX – iri şəxsi xərclər, ADG – ailənin digər gəliri, ƏX – əməliyyat xərcləri.
Əməliyyat Xərcləri
Əməliyyat Xərclərinin Mümkün Maksimum Miqdarı
OBASTAN VİKİ
Artım dağı
Artım dağı — Ordubad rayonu ərazisində dağ (hünd. 2734,9 m). Zəngəzur silsiləsinin suayırıcısındakı Səfərdərə yüksəkliyindən (3826,4 m) cənub-qərbə ayrılan Xoşkeşin qolunun suayırıcısında zirvə. Parağaçay qəsəbəsindən 1,8 km cənub-şərqdə, Gurdağdan 600 m cənub-qərbdədir. Alt Eosenin İpr mərtəbəsinə aid Kələki lay dəstəsinin vulkanogen-çökmə süxurlarından təşkil olunmuş günbəzvari yüksəklikdir. Tektonik cəhətdən Zəngəzur qalxım zonasının cənub-qərb kənarında, Kilit-Kotam qalxımının mərkəzi strukturu olan Kilit-Ağrıdağ antiklinalının maili şimal-şərq qanadında yerləşir. Zirvə hissəsində şimal-qərb istiqamətli fay qırılması müşahidə edilir. Şimal-şərq yamacında Kələki lay dəstəsinin süxurları Mehri-Ordubad batolitinin Orta Eosen yaşlı qabbro-qranit formasiyasına aid qabbro və qabbro-dioritlərilə yarılmışdır, qərb yamacında isə andezibazalt tərkibli intruziv kütlə açılır.
Artım modelləri
Artım sürəti
Eksponent artım
Eksponent artım — artım sürəti kəmiyyətin özü ilə mütənasib olduqda kəmiyyətdəki artım. Eksponensial qanununa tabedir. Eksponensial artım daha yavaş (kifayət qədər uzun müddət ərzində) xətti və ya güc asılılıqları ilə ziddiyyət təşkil edir. Bərabər fasilələrlə ayrı-ayrı tərif sahəsi olduqda, buna həndəsi artım və ya həndəsi parçalanma da deyilir (funksiyanın dəyərləri həndəsi bir irəliləyiş əmələ gətirir). Eksponensial artım modelini maltuzian artım modeli olaraq da bilinir. Hər hansı bir dərəcədə böyüyən bir miqdar üçün dəyər nə qədər yüksək olarsa, o qədər sürətli böyüyür. Bu da asılı dəyişənin böyüklüyü və artım sürətinin birbaşa mütənasib olduğunu göstərir. Ancaq eyni zamanda, hiperbolikdən fərqli olaraq, üstel əyri heç vaxt sonlu bir müddətə sonsuzluğa getmir. Nəticədə, eksponent artım, hər bir eksponent artımdan və üstəlik, hər hansı bir xətti artımdan daha sürətli olur. Eksponent artım diferensial tənliklə təsvir olunur: d x d t = k x {\displaystyle {\frac {dx}{dt}}=kx} Diferensial tənliyin həlli — eksponent funksiyadır ( a = 1 {\displaystyle a=1} və k = 1 {\displaystyle k=1} eksponent olur): x = a e k t {\displaystyle x=ae^{kt}} Eksponensial artımın nümunə olaraq resurs məhdudiyyətlərindən əvvəl koloniyada bakteriya sayında artım ola bilər.
İqtisadi artım
İqtisadi artım (ing. economic growth) — bir ölkənin ölçüləbilən iqtisadi faktorlarının müəyyən müqayisə edilən dövr içində kəmiyyət baxımından dəyişməsidir. Ölkənin ümumdaxili məhsul həcminin artması həm iqtisadi böyümə və həm də iqtisadi inkişaf kimi ələ alınır. Burada iqtisadi artımla birgə əhalinin də artımı nəzərə alınır. Artım ölçülə bilən xüsusiyyətdə olduğu üçün mənfi (azalma, daralma) və ya müsbət (artım) kimi nəticəsi ola bilər. Məsələn, iqtisadiyyatda müxtəlif ölçüləbilən xarakterlər: ÜDM, işlə təminat, ixracda, idxalda artım, əhali artımı və s. Bu ölçülər müəyyən dövrə aid hesablanır və müəyyən bir dövrlə də müqayisə edilir. Buna görə də burda həm riyazi olaraq artım, həm də azalma baş verə bilər. Ancaq həm ÜDM-nin həm də əhali sayının artması eyni zamanda baş verməyə bilər. Və ya əhali artımı daha çox ÜDM isə nisbətən az arta bilər.
Azərbaycanda seçki həddi
Azərbaycanda seçki həddi hal-hazırda yerli bələdiyyə və parlament seçkilərində tətbiq olunmur. Majoritar sistemlə keçirilən seçkilərdə ən çox səs toplayan şəxs seçilmiş hesab olunur. Azərbaycanda sadəcə referendumlarda seçki həddi tətbiq olunur. Belə ki, əgər seçicilərdən yarısından çoxu referendumun lehinə səs verərsə, referendum baş tutmuş və təkliflər qəbul edilmiş sayılır. Azərbaycanda bir müddət qarışıq üsulla keçirilən parlament seçkilərində majoritar seçki üçün 50+1%, proporsional üsulla keçirilən seçkilər üçün isə əvvəlcə 8%, daha sonra isə 6%-lik seçki həddi tətbiq olunmuşdur. Azərbaycanda seçki həddi 1995-ci ildə keçirilən ilk parlament seçkilərində tətbiq olunmuşdur. Belə ki, bu seçkilərdə proporsional seçki üçün ayrılmış 25 yer üçün mübarizə aparan partiyalar 8%-lik seçki həddini keçdiyi təqdirdə nisbət hesabına uyğun olar parlamentdə təmsiliyyət haqqı qazanırdı. 2000-ci il parlament seçkilərində isə bu hədd 6%-ə endirilmişdir. 1995-ci ildə keçirilən ilk parlament seçkilərində Azərbaycan Demokratik İstiqlal Partiyası, Azərbaycan Demokratik Sahibkarlar Partiyası, Azərbaycan Milli Dövlətçilik Partiyası, Azərbaycan Milli İstiqlal Partiyası, Azərbaycan Naminə Alyans Partiyası, Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası, Ana Vətən Partiyası və Yeni Azərbaycan Partiyasının proporsional seçki üzrə vahid namizədlər siyahısı Mərkəzi Seçki Komissiyası tərəfindən qeydiyyata alınmış, beləliklə qeyd olunan partiyalar proporsional seçki üzrə mübarizə haqqı qazanmışdır. Bununla yanaşı seçki qanununun şərtlərini pozduqlarına görə 4 siyasi partiya — Müsavat Partiyası, Azərbaycan Xalq Demokratik Partiyası, Azərbaycan Kommunist Partiyası və Ümid Partiyası Mərkəzi Seçki Komissiyası tərəfindən proporsional seçkilərə buraxılmamışdır.
İqtisadi artım nəzəriyyəsi
İqtisadi artım nəzəriyyəsi — əhalinin gəlir səviyyəsindəki fərqlərin səbəblərini və ölkələr arasında uzun müddətli iqtisadi artım templərini, habelə ölkələrin davamlı inkişaf trayektoriyasına girmə şərtlərini və yüksək artım templərini uzun müddətli qoruyan iqtisadi nəzəriyyə. Bu problemləri araşdıran ilk tədqiqatlar, ən geniş yayılmış konsepsiya doğum nisbətini azaltmaq olan Maltuzianizm olduğu 18-ci əsrin sonunda ortaya çıxdı. 1930-cu illərin ortalarından etibarən, "böyük təkan" nəzəriyyəsi 1940-cı illərin ortalarından bəri iqtisadi artımdakı əsas konsepsiya olan iqtisadiyyata üstünlük verməyə başladı. İqtisadiyyatı dövlət investisiyaları hesabına sənayeləşdirmək üçün maliyyə və pul siyasəti yolu ilə dövlət tərəfindən vəsait toplanmasını öz üzərinə götürdü. 1950-ci illərin sonunda, iqtisadi böyümə məsələlərində tarazlığa və davamlılığa nail olmaq məsələləri üzərində dayanaraq davamlı böyümə trayektoriyasına daxil olmaq üçün heç bir resept irəli sürməyən neoklassik modellər üstünlük təşkil etməyə başladı. 1980-ci illərin sonlarında iqtisadi böyüməni empirik olaraq təsdiqlənməmiş həm fiziki, həm də insani kapitaldan xarici təsirlər yolu ilə izah edən modellər hazırlandı. 1990-cı illərin əvvəllərində iqtisadi artımı TƏ-İN sektorunda inkişaf etdirilən yeni məhsulların istehsalından əldə olunan inhisar mənfəətinin nəticəsi kimi izah edən modellər hazırlandı. Hal-hazırda yeni klassik nəzəriyyə, yeni institusional nəzəriyyə və vahid bir böyümə nəzəriyyəsi iqtisadi böyümənin səbəbləri və mexanizmləri haqqında düşüncələrini təklif edir. İqtisadiyyat üzrə bir çox Nobel mükafatı laureatı bu sahədə araşdırma aparmışlar: Robert Solou, Tyallinq Kupmans, Pol Samuelson, Kennet Errou, Piter Daymond, Robert Lukas və Pol Romer. Müasir iqtisadiyyatın fərqli bir xüsusiyyəti, fərqli ölkələrdə adambaşına gəlir səviyyəsində əhəmiyyətli bir dəyişiklikdir.
Hərbi əməliyyat
Hərbi əməliyyat — silahlı qüvvələrin bir və ya bir neçə növünün endirdiyi zərbə və keçirdiyi döyüşlərin məcmusu. Quru, dəniz, hava. hava-desant, hücum və müdafiə, strateji, cəbhə (ordular qrupu), ordu-donanma əməliyyatları olur.
Məntiqi əməliyyat
Məntiqdə məntiqi əməliyyatlara hərəkət deyilir, bunun nəticəsində mövcud olanlardan istifadə edərək yeni anlayışlar yaranır. Dar mənada məntiqi əməliyyat anlayışı riyazi məntiq və proqramlaşdırmada istifadə olunur. Anlayışlarla məntiqi əməliyyatlar — nəticəsi anlayışların tərkibində və ya həcmində dəyişiklik, habelə yeni konsepsiyaların formalaşması ilə nəticələnən belə zehni hərəkətlər. İlk növbədə konsepsiyaların dəyişməsi ilə əlaqəli olan əməliyyatlar daxildir: inkar; məhdudiyyət; ümumiləşdirmə; İlk növbədə anlayışların əhatə dairəsinə aid olan əməliyyatlar daxildir: məntiqi üstəgəlmə; məntiqi vurma; məntiqi çıxma. Bu əməliyyatlar dəst nəzəriyyəsini istifadə edərək riyazi olaraq yazıla bilər. Riyazi məntiqə keçid mülahizələr anlayışı və mürəkkəb mülahizələr əldə etmək üçün onların üzərində əməliyyatlar qurulması ilə əlaqələndirilir. Məntiqi bir əməliyyat (məntiqi bir operator, məntiqi bir bağlayıcı, təklif bağlayıcı) daha sadə olanları birləşdirərək yeni ifadələr tərtib etməyə imkan verən ifadələr üzərində işdir. Əsas olanlar ümumiyyətlə birləşmə ( ∧ {\displaystyle \land } və ya &), dizyunksiya ( ∨ {\displaystyle \lor } ), implikasiya ( → {\displaystyle \to } ), inkar ( ¬ {\displaystyle \neg } ). Klassik məntiq mənasında, məntiq cəbri ilə məntiqi bağlayıcıları müəyyən etmək olar. Asinxron ardıcıl məntiq bir əmri əməliyyatı şəklində bir məntiqi-dinamik bir bağlayıcı təyin edir ( ∠ {\displaystyle \angle } ).
Qartal (əməliyyat)
"Qartal" əməliyyatı — 29 avqust-6 sentyabr 2008-ci il tarixində Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi tərəfindən Qusar rayonu ərazisində qanunsuz fəaliyyət göstərən ekstremist "Meşə Qardaşları" təşkilatına qarşı keçirilən əməliyyat Avqustun 25-də hüquq-mühafizə orqanlarına Mollaçiyevin başçılıq etdiyi 4 nəfərdən ibarət silahlı dəstənin qanunsuz yolla Azərbaycana keçdiyi barədə məlumat daxil oldu. Məlumatdan sonra Daxili Qoşunlar, Sərhəd Qoşunlarının bölmələri və MTN qanunsuz fəaliyyət göstərən "Meşə qardaşları" təşkilatının üzvlərinin zərərsizləşdirilməsi üçün birgə əməliyyat keçirdi. Sonradan onların Qusarın Həzrə kəndi və Avaran kəndləri yaxınlığında meşə massivində gizləndikləri məlum oldu. Əməliyyat zamanı Daxili Qoşunlarla dəstə üzvləri arasında silahlı insident baş verdi və Daxili Qoşunların əsgəri Əli Yolçuyev həlak oldu. Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin rəsmi məlumatına görə, Mollaçiyev və Samir Mehdiyev "Meşə qardaşları" adlı silahlı birləşmənin fəaliyyətini bərpa etməyi, respublikanın şimal rayonlarında qanunsuz hərbi birləşmələr yaratmağı və ümumən Azərbaycanda ictimai-siyasi sabitliyin pozulmasına yönəlmiş terrorçuluq əməlləri törətməyi planlaşdırmışdılar. MTN tərəfindən bu cinayətkar niyyətlərin qabaqlanması üçün xüsusi əməliyyat hazırlanaraq həyata keçirilmiş və görülən təxirəsalınmaz tədbirlər nəticəsində 13 nəfər yaxalanaraq təqsirləndirilən şəxs qismində cinayət məsuliyyətinə cəlb olunub və barələrində həbs-qətimkan tədbiri seçilmişdir. Əməliyyat zamanı terrorçu qruplaşmanın 3 üzvü – Telman Abdullayev (Həmzət), Ramil Əsədullayev və Gülşad Əlixanov zərərsizləşdirilmişdir. Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin Dağıstan bölməsinin əməkdaşlarının keçirdiyi xüsusi əməliyyat zamanı "Dağıstan əmiri" adlandıran, "Meşə qardaşları" terror təşkilatının lideri İlqar Mollaçiyev öldürülmüşdür.
Əməliyyat (riyaziyyat)
Əməliyyat — çoxluğun (arqumentlərin) bir və ya daha çox elementini başqa bir elementə (qiymətə) təyin edən bir Xəritəçəkmə. "Əməliyyat" termini ümumiyyətlə tədqiqat üçün maraq xüsusiyyətlərinə malik olan bir dəstin özünə aid bəzi uyğunlaşmalarına tətbiq olunan "operator" ifadəsindən fərqli olaraq hesab və ya məntiqi əməliyyatlara tətbiq olunur. Əməliyyat f {\displaystyle f} — tərif sahəsi bir neçə dəstin birbaşa hasili olan bir xəritəçəkmədir. Riyazi olaraq, əməliyyat f : D ⊆ A × A × ⋯ × A ⏟ n → B {\displaystyle f\colon D\subseteq \underbrace {A\times A\times \cdots \times A} _{n}\to B} ( B {\displaystyle B} və A {\displaystyle A} eyni ola bilər).
Əməliyyat araşdırması
Əməliyyat araşdırması (ƏA, ing. operations research — OR, həmçinin ing. management science — idarəetmə elmi və ya ing. decision science — qərarlar haqqında elm) — insan fəaliyyətinin müxtəlif sahələrində riyazi modelləşdirmə, statistik modelləşdirmə və müxtəlif evristik yanaşmalara əsaslanan optimal həllərin tapılması metodlarının inkişafı və tətbiqi ilə məşğul olan bir intizam. Bəzən ad riyazi əməliyyatlar tədqiqatı üçün istifadə olunur. Əməliyyatlar Tədqiqatı, məqsədyönlü insan fəaliyyətinin bütün sahələrində qərarları məlumatlandırmaq üçün riyazi, kəmiyyət metodlarının tətbiqidir. Əməliyyat araşdırması qərarları əsaslandırmaq üçün bu və ya digər riyazi aparatdan istifadə edildikdə başlayır. 1915-ci ildə Voenny Sbornik jurnalı tərəfindən nəşr olunan "Döyüşən Tərəflərin sayının itkilərinə təsiri" məqaləsində Hərbi Topoqraflar Korpusunun general-mayoru M.P.Osipov qlobal silahlı qarşıdurmanın riyazi modelini təsvir edərkən hərbi işlərdə təsvir edərkən müharibə edən tərəflərin zamanla azalması və əməliyyatların riyazi nəzəriyyəsinə daxil edilməsi, İngilis riyaziyyatçısı Frederik Uilyam Lançesterdən bir il qabaq. İkinci Dünya Müharibəsi dövründə əməliyyat tədqiqatları hərbi əməliyyatların planlaşdırılması üçün geniş istifadə edilmişdir. Məsələn, Əməliyyat Tədqiqatı Mütəxəssisləri Birləşmiş Krallıqda yerləşən Amerika Birləşmiş Ştatları Bombardıman Komandanlığı üçün çalışdılar.
Əməliyyat riski
Əməliyyat riski qüsurlu və ya uğursuz prosedurlar, qaydalar, texnologiyalar və ya biznesin düzgün işləməsinə mane olan hadisələr səbəbindən itkilərin baş vermə ehtimalına aiddir. Əməliyyat riski, işçilər tərəfindən edilən səhvlər, fırıldaqçılıq kimi cinayət əməlləri və fiziki hadisələr kimi amillərlə tətiklənə bilər. Əməliyyat riskinin idarə edilməsi prosesi əməliyyat riskinin idarə edilməsi kimi tanınır. Avropa Ödəniş qabiliyyəti II Direktivi ilə müəyyən edilmiş və Bazel II qaydalarına əsaslanan əməliyyat riski şirkət daxilində səhv gedən şeylər (proseslər, insanlar, sistemlər kimi) və ya gözləniləndən fərqli olan xarici hadisələr səbəbindən itki şansıdır. Əməliyyat riskinin həcmi genişdir və fırıldaqçılıq, təhlükəsizlik, məxfiliyin qorunması, hüquqi narahatlıqlar, fiziki pozuntular (infrastrukturun dayandırılması kimi) və ətraf mühit təhlükələri kimi əlavə risk kateqoriyalarını əhatə edə bilər. Eyni şəkildə, əməliyyat riskləri müştəri məmnuniyyətinə, nüfuzuna, səhmdar dəyərinə təsir edərək və eyni zamanda biznes qeyri-müəyyənliyini gücləndirərək geniş təsirlərə malik ola bilər. Bazel I-də əməliyyat riski mənfi şəkildə müəyyən edilmişdir: o, bazar riski və ya kredit riski kateqoriyalarına aid olmayan bütün riskləri əhatə edirdi. Buna görə də bəzi banklar əməliyyat riski terminini qeyri-maliyyə riskləri ilə sinonim kimi istifadə edirlər. 2014-cü ilin oktyabr ayında Bank Nəzarəti üzrə Bazel Komitəsi əməliyyat riski kapitalı üçün çərçivəni yenidən nəzərdən keçirmək təklifini irəli sürdü. Bu təklif mövcud əsas göstərici yanaşmasını və əməliyyat risk kapitalının hesablanması üçün standartlaşdırılmış yanaşmanı əvəz etmək üçün nəzərdə tutulmuş yeni standartlaşdırılmış yanaşma təqdim etdi.
Əməliyyat sistemi
Əməliyyat sistemi (ing. Operation System (OS)) – hesablama prosesini həyata keçirən texniki vasitələlərin idarə olunmasını təmin edən proqramlar toplusundan ibarətdir. Ümumi təyinatlı əməliyyat sistemi - (ing. GPOS (general purpose operating system), rus. операционная система общего назначения) – gerçək zamanlı əməliyyat sistemlərindən fərqli system. Belə əməliyyat sistemləri kompüterin resurslarının paylanması ilə məşğul olur və istifadəçilərə tətbiqi proqramlarla işləməyə imkan verən inkişaf etmiş qrafik interfeysə malikdir. Kompüter işə salındıqda əməliyyat sistemi başqa proqramlara nəzərən ilkin olaraq əməli yaddaş qurğusuna yüklənir və o digər proqramların işləməsi üçün mühit yaradır. Əməliyyat sistemi eyni zamanda kompüterlərdə çoxməsələli (yaddaşın və həll vaxtının bölünməsi, qırılmaların təşkili və s.) iş rejiminin təşkilini təmin edir. Əməliyyat sistemi kompüter avadanlığının istifadəsini (avadanlıqların idarə etməsini, informasiyanın daxil edilməsini və çıxardılmasını, sənədlərin redaktəsini, başqa proqramların istifadəsini/idarə edilməsini və s.) mümkün edən proqramdır. Əməliyyat sistemi ən öncə kompüterin sabit yaddaşından əməli yaddaşa köçürülür və bütün başqa proqramlar həmin əməliyyat sistemi altında çalışır.
Əməliyyat sistemləri
Əməliyyat sistemi (ing. Operation System (OS)) – hesablama prosesini həyata keçirən texniki vasitələlərin idarə olunmasını təmin edən proqramlar toplusundan ibarətdir. Ümumi təyinatlı əməliyyat sistemi - (ing. GPOS (general purpose operating system), rus. операционная система общего назначения) – gerçək zamanlı əməliyyat sistemlərindən fərqli system. Belə əməliyyat sistemləri kompüterin resurslarının paylanması ilə məşğul olur və istifadəçilərə tətbiqi proqramlarla işləməyə imkan verən inkişaf etmiş qrafik interfeysə malikdir. Kompüter işə salındıqda əməliyyat sistemi başqa proqramlara nəzərən ilkin olaraq əməli yaddaş qurğusuna yüklənir və o digər proqramların işləməsi üçün mühit yaradır. Əməliyyat sistemi eyni zamanda kompüterlərdə çoxməsələli (yaddaşın və həll vaxtının bölünməsi, qırılmaların təşkili və s.) iş rejiminin təşkilini təmin edir. Əməliyyat sistemi kompüter avadanlığının istifadəsini (avadanlıqların idarə etməsini, informasiyanın daxil edilməsini və çıxardılmasını, sənədlərin redaktəsini, başqa proqramların istifadəsini/idarə edilməsini və s.) mümkün edən proqramdır. Əməliyyat sistemi ən öncə kompüterin sabit yaddaşından əməli yaddaşa köçürülür və bütün başqa proqramlar həmin əməliyyat sistemi altında çalışır.
Əməliyyat xərcləri
Qara əməliyyat
Qara əməliyyat — dövlət qurumu, hərbi hissə və ya hərbiləşdirilmiş təşkilat tərəfindən həyata keçirilən məxfiəməliyyat. Bura özəl şirkətlər və ya qruplar tərəfindən fəaliyyətlər də daxil ola bilər. Qara əməliyyatın əsas xüsusiyyətləri onun gizli olması və onu həyata keçirən təşkilata aid edilməməsidir. Bu fəaliyyətin tək halı qara çanta əməliyyatı da adlanır. Bu termin ilk növbədə insan kəşfiyyatı əməliyyatları üçün məlumat əldə etmək məqsədilə strukturlara məxfi girişlər üçün istifadə olunur. Belə əməliyyatların FTB, MKİ, DTK, Mossad, MI6, MI5, FTX və digər ölkələrin kəşfiyyat xidmətləri tərəfindən həyata keçirildiyi məlumdur. Qara əməliyyat ilə sadəcə məxfi olan əməliyyat arasındakı əsas fərq ondan ibarətdir ki, qara əməliyyat onun arxasında kimin dayandığını gizlətmək və ya başqa bir qurumun məsuliyyət daşıdığını göstərmək məqsədini daşıyır. "Qara" burada məxfi və ya gizli olan hər hansı dövlət fəaliyyəti üçün ümumi termin kimi istifadə edilə bilər. Məsələn, Birləşmiş Ştatlarda hərbi və kəşfiyyat agentliklərinin bəzi fəaliyyətləri məxfi "qara büdcə" hesabına maliyyələşdirilir, onun təfərrüatları, bəzən hətta ümumi məbləği ictimaiyyətdən və konqresin əksər nəzarətindən gizlədilir.
Əməliyyat büdcəsi
Əməliyyat büdcəsi (ing. operating budget) — növbəti əməliyyat dövrü üçün gəlir və xərcləri, o cümlədən satış, istehsal və əməliyyat xərclərini proqnozlaşdıran büdcə. Professor Entoni Atkinsona görə, əməliyyat büdcəsi satış, istehsal və əməliyyat xərcləri ilə bağlı proqnozlar daxil olmaqla, növbəti əməliyyat dövrü üçün gəlir və xərcləri proqnozlaşdıran sənəddir. Əməliyyat büdcəsi aşağıdakılardan ibarətdir:. Funksional büdcələr: satış büdcəsi; kapital büdcəsi; istehsal planı; qaimə büdcəsi; materialların satınalınması büdcəsi; hazır məhsul ehtiyatlarının hərəkəti planı; əmək haqqı fondunun büdcəsi və kadrların işə qəbulu və təlimi xərcləri; səyahət büdcəsi idarəetmə xərcləri üçün büdcə; biznes xərcləri büdcəsi. İnvestisiya büdcələri: bazara yeni məhsulların çıxarılması üçün büdcə; yeni filial və ya bölmənin yaradılması üçün büdcə; yeni avadanlıqların tətbiqi üzrə investisiya layihəsi; yeni obyektlərin tikintisi üçün smeta. CFD büdcələri: marketinq şöbəsinin büdcəsi logistika şöbəsinin büdcəsi; istehsal şöbəsinin büdcəsi; filial və şöbələrin büdcələri.
Əməliyyat mənfəəti
Əməliyyat mənfəəti — müəssisənin əsas (adi) fəaliyyətdən əldə etdiyi mənfəət, xalis gəlir (gəlir minus dolayı vergilər) ilə adi fəaliyyət üzrə xərclər (sonuncuya birbaşa və əməliyyat xərcləri daxildir) və ya ümumi mənfəətlə əməliyyat xərcləri arasındakı fərqə bərabərdir. Çox vaxt əməliyyat gəliri oxşar, lakin ümumiyyətlə desək, bir qədər fərqli göstərici ilə müəyyən edilir — faiz və vergilərdən əvvəl mənfəət (ing. EBIT, earnings before interest and taxes). Göstəricilərin eyni təbiətinə baxmayaraq (əməliyyat mənfəəti də vergi və faizlərdən əvvəlki mənfəətdir), fərq ondan ibarətdir ki, adi (əməliyyat) fəaliyyətlə əlaqəli olmayan gəlir və xərclər - qeyri-əməliyyat mənfəəti faktiki olaraq göstəricidə faiz və vergilərdən əvvəl mənfəət iştirak edir. EBIT-i hesablamaq üçün gəlirlərdən xərclər (məsələn, satılan malların dəyəri, satış və inzibati xərclər) çıxılır. Sonradan xalis gəlir nəticədən faizləri və vergiləri çıxmaqla əldə edilir.
Əməliyyat uçotu
Əməliyyat uçotu ― mühasibat, statistik və vergi uçotu ilə yanaşı təsərrüfat uçotunun dörd sahəsindən biri. Xarici ədəbiyyatda o, ənənəvi olaraq əməliyyatların təhlili funksiyasına (xərc uçotu və məsuliyyət mərkəzlərindən fərqli olaraq) uyğun gələn idarəetmə uçotunun bölmələrindən biri kimi qəbul edilir. Əməliyyat uçotu cari idarəetmə məqsədləri üçün həm dəyər baxımından, həm də fiziki cəhətdən ölçülən bir təşkilatın iqtisadi həyatının ayrı-ayrı faktlarına nəzarət və nəzarət sistemi kimi istifadə olunur. Əməliyyat uçotu müəssisənin gündəlik cari idarə edilməsi və idarə edilməsi üçün istifadə olunur və təsərrüfat fəaliyyətinin ayrı-ayrı faktları haqqında məlumat verir. Orta əsrlərə qədər cari əməliyyat uçotu məlum deyil. Qədim dövrlərdə sövdələşmə nəticəsində tacirin mülkiyyətinə keçən inventar əşyalarının inventarının yenidən hesablanması adi hal idi. Bu ənənə Yaxın Şərqdə 8000-5000 il əvvəl istifadə edilən token uçotu sistemi çərçivəsində yaxşı izlənilir . Orta əsrlərin sonlarında İtaliya respublikalarının mühasibat işi, köhnə italyan formasına uyğun olaraq, ikili yazıdan istifadəyə əsaslanaraq, artıq mühasibdən iqtisadi həyatın çoxlu faktlarını nəzərə almağı tələb edirdi. Əməliyyat uçotunu inventar uçotundan ayırmaq üçün şərtlər yalnız XX əsrin əvvəllərində istehsalda texnoloji proseslərin mürəkkəbləşdiyi anda inkişaf etdi. standart məsrəf uçotunun, maya dəyərinin hesablanmasının sürətli inkişafına və nəticədə idarəetmə uçotunun yaranmasına səbəb oldu.
Əməliyyat marjası
Əməliyyat marjası, və ya əməliyyat mənfəət marjası (ing. operating income margin, operating profit margin, EBIT margin, return on sales (ROS)) — əməliyyat mənfəətinin xalis satışa nisbətinə bərabər olan satış gəlirinin göstəricilərindən biri. Adətən faizlə ifadə edilir. Əməliyyat marjası = Əməliyyat mənfəəti/Satış həcmi. Əməliyyat mənfəəti adətən EBIT — faiz və vergilərdən əvvəlki mənfəət kimi istifadə olunur, burada amortizasiya və amortizasiya xərcləri də nəzərə alınır (əməliyyat EBIT marjası). Əməliyyat marjasının alternativ göstəricisi xalis mənfəətin gəlirə (satış həcmi) nisbətini göstərən xalis mənfəət üzrə əməliyyat marjasıdır (satışların gəlirliliyi və ya qısaca ROS): Satışlardan Gəlir (ROS) = Xalis Mənfəət/Satış Həcmi = Gəlir - Ümumi Xərclər/Satış Həcmi. ROS müxtəlif ölçülü şirkətlərin və sənayelərin gəlirliliyini müqayisə etmək üçün ən çox istifadə edilən şirkətin gəlirliliyinin ölçüsüdür. Eyni zamanda, ROS hesablanarkən, gəlirin əldə edildiyi vasitələr (investisiya və ya investisiyalar) nəzərə alınmır. Faizlə ifadə edilən əməliyyat marjası birbaşa xərclər nəzərə alındıqdan sonra (EBIT üzrə əməliyyat marjası hesablanarkən) və ya bütün xərclər nəzərə alındıqdan sonra (xalis gəlir üzrə əməliyyat marjası hesablanarkən) hər bir satış dolları üçün əməliyyatlardan nə qədər gəlir əldə edildiyini göstərir.) həmin gəlirlərin yaradılması ilə bağlıdır. Daha yüksək əməliyyat marjası o deməkdir ki, hər bir satış dollarından daha çoxu mənfəət olaraq qalır.
Qeyri-mümkün missiya
'Qeyri-Mümkün Missiya' - Impossible Missions Force (IMF) kimi tanınan qondarma gizli casusluq agentliyinə əsaslanan multimedia franşizidir. 1966-cı ildə çəkilən serial yeddi mövsüm çəkildi və 1988-ci ildə iki mövsüm üçün yenidən canlandı. O, 1996-cı ildən başlayaraq Tom Kruzun baş rolda çəkildiyi bir sıra teatr kinofilmlərinə ilham verdi. 2011-ci ilə qədər françayzinq 4 milyard dollardan çox gəlir əldə etdi Missiya: Mümkün olmayan bütün zamanların ən çox gəlir gətirən media françayzinqlərindən biri.
DOS əməliyyat sistemi
Fərdi kompüterlərın (PC) inkişafında xüsusi xidməti olan DOS əməliyyat sistemi bu gün də öz əhəmiyyətini itirməmişdir. DOS-un Windows və Linux kimi müasir əməliyyat sistemləri ilə müqayisədə bir çox çatışmazlıqlarına baxmayaraq hələ də istifadə olunmasının bir neçə səbəbi var. DOS çox sadədir və buna baxmayaraq çox səmərəlıdır. O, kompüter resurslarına qarşı çox qənaətcildir. Belə ki, DOS-u sərt disk olmadıqda, disketdən belə yükləmək mümkündür. Bununla yanaşı DOS üçün yazılmış tətbiqi proqramlar kiçik olur və çevik işləyirlər. DOS-un qeyd olunan müsbət cəhətləri ilə yanaşı, müasir əməliyyat sistemləri ilə rəqabətə davamlı etməyən bir sıra çatışmazlıqları da var: DOS birtapşırıqlı əməliyyat sistemidir. O, eyni vaxtda yalnız bir proqramın icrasını təmin edə bilər; DOS təkprosessorlu əməliyyat sistemidir; O, mukroprosessoru real zaman rejimində (və ya real ünvanlama rejimində) işlədir. DOS tətbiqi proqramı yaddaşa yüklədikdən sonra idarəetməni ona verir. DOS əməliyyat sisteminin nüvəsi monolit arxitekturaya mənsub olduğundan o, istifadəçi (tətbiqi) proqramı ilə eyni ünvan məkanında yerləşir.
Fedora (əməliyyat sistemi)
Fedora – Fedora Project tərəfindən dəstəklənən və Red Hat şirkətinə məxsus, Linux nüvəsi əsasında yaradılmış, RPM əsaslı əməliyyatlar sistemidir. Əvvəllər Fedora Core kimi tanınırdı. Hər 6 aydan bir Fedoranın yeni versiyası buraxılır. Hər versiya isə 13 ay dəstklənir. Linux nüvəsinin yaradıcısı Linus Torvalds 2008-ci ildə Fedora işlətdiyini bildirmişdi.
Kompüter Əməliyyat Sistemləri
Əməliyyat sistemi (ing. Operation System (OS)) – hesablama prosesini həyata keçirən texniki vasitələlərin idarə olunmasını təmin edən proqramlar toplusundan ibarətdir. Ümumi təyinatlı əməliyyat sistemi - (ing. GPOS (general purpose operating system), rus. операционная система общего назначения) – gerçək zamanlı əməliyyat sistemlərindən fərqli system. Belə əməliyyat sistemləri kompüterin resurslarının paylanması ilə məşğul olur və istifadəçilərə tətbiqi proqramlarla işləməyə imkan verən inkişaf etmiş qrafik interfeysə malikdir. Kompüter işə salındıqda əməliyyat sistemi başqa proqramlara nəzərən ilkin olaraq əməli yaddaş qurğusuna yüklənir və o digər proqramların işləməsi üçün mühit yaradır. Əməliyyat sistemi eyni zamanda kompüterlərdə çoxməsələli (yaddaşın və həll vaxtının bölünməsi, qırılmaların təşkili və s.) iş rejiminin təşkilini təmin edir. Əməliyyat sistemi kompüter avadanlığının istifadəsini (avadanlıqların idarə etməsini, informasiyanın daxil edilməsini və çıxardılmasını, sənədlərin redaktəsini, başqa proqramların istifadəsini/idarə edilməsini və s.) mümkün edən proqramdır. Əməliyyat sistemi ən öncə kompüterin sabit yaddaşından əməli yaddaşa köçürülür və bütün başqa proqramlar həmin əməliyyat sistemi altında çalışır.